Weblog

Zwartkopvuurkever (Pyrochroa coccinea)

dinsdag, 30 mei 2023

zwartkopvuurkever (pyrochroa coccinea) 4-2023 7479Deze opvallende kever komt in kleine gebieden gelukkig weer wat vaker voor. Aangezien hij zich in twee tot drie jaar als larve onder het schors van dode bomen ontwikkelt, profiteert hij van de huidige opvatting dat we in natuurgebieden niet meer al het dode hout opruimen, maar rustig moeten laten liggen.

 

zwartkopvuurkever (pyrochroa coccinea) 4-2023 7499zwartkopvuurkever (pyrochroa coccinea) 4-2023 7497zwartkopvuurkever (pyrochroa coccinea) 4-2023 7493zwartkopvuurkever (pyrochroa coccinea) 4-2023 8157De zwartkopvuurkever wordt zo'n 14 tot 20 mm lang is plat en enigszins kwetsbaar, heeft een zwarte kop en poten en een vuurrood borststuk met zachte dekschilden. De mannetjes hebben duidelijk gekamde voelsprieten, die van de vrouwtjes zijn gezaagd. Ze lijken op de roodkopvuurkever (Pyrochroa serraticornis) maar deze heeft, zoals zijn naam al aangeeft, een rode kop en is veel zeldzamer. Zwartkopvuurkevers komen in heel Europa voor, maar zijn in Nederland niet algemeen, je vindt ze tussen mei en juli aan bosranden op bloemen en dode boomstammen. De volwassen kevers leven maar een paar maanden en eten stuifmeel en kleine insecten.

 

Ze paren al vroeg in het seizoen, waarna het wijfje haar eitjes in groepjes op of onder dood schors legt, bij voorkeur op eik of berk en daar waar het schors nog strak tegen het hout aan ligt. De eitjes worden meestal op een liggende, maar soms ook op een nog staande dode stam,  afgezet. De uitgekomen larven blijven tot hun verpopping als groep dicht bij elkaar en leven van micro-organismen in het rottende hout, schimmels, hun eigen uitwerpselen en insecten waar ze op jagen. Naarmate de roofzuchtige larven zich ontwikkelen, komt het schors steeds losser te liggen en vormt zich een dikke laag compost. Als de larven  niet genoeg voedsel, zoals wormen en andere insecten kunnen vinden, gaan ze over op hun soortgenoten.

zwartkopvuurkever (pyrochroa coccinea) 4-2023 7496zwartkopvuurkever (pyrochroa coccinea) 4-2023 7522Achter op hun lijf hebben ze twee kenmerkende urogomphi, hoornvormige uitsteeksels, waarmee ze dreigen als ze worden aangevallen. De volgroeide gele larven zijn zo'n 3,5 cm lang en maken voor de verpopping in de compost laag een kleine ovale kamer vrij, waarin ze binnen enkele weken verpoppen. Bij de pop zijn de lichaamssegmenten en ledematen goed zichtbaar. Hij is in het begin vaalgeel tot wit, maar verkleurt voor hij uitkomt naar zwart. Ik heb wel waargenomen dat de pop, als deze wordt bedreigd, net als de larve zijn achterlijf opricht en met zijn urogomphi dreigt. Na een paar weken kruipt de volgroeide kever uit, maar blijft tot aan de eerste warme dagen in april van het volgende voorjaar in diapauze, tot hij uit zijn kamer tevoorschijn komt. In het begin zijn de kevers vooral op hun waardboom op zoek naar een partner, maar later vliegen ze ook uit. Aangezien dezelfde boom enkele jaren kan worden gebruikt, is het niet ongewoon om meerdere generaties naast elkaar te vinden.

 

De felle kleuren van de zwartkopvuurkever zijn waarschuwingskleuren, deze attenderen potentiële roofdieren op zijn giftigheid. Net als de beroemde Spaanse vlieg heeft de zwartkopvuurkever cantharidine in zijn lijf, een bijtend en blaartrekkend gif, dat hem onverteerbaar maakt. De volwassen mannetjes kunnen deze stof aanmaken en geven het tijdens de paring aan de wijfjes over. Deze bedekken hun gelegde eitjes er daarna weer mee, zodat ook die tegen roofdieren zijn beschermd. Er zijn ook waarnemingen bekend waar de volwassen kevers op oliekevers afkomen om daarvan het gif op te nemen. Vroeger werd cantharidine veel gebruikt als lustopwekkend middel maar ook wel als ontbladeringsmiddel, middel tegen wratten, reumamedicijn en voor het verwijderen van ongewenste tatoeages, momenteel doet men onderzoek naar de mogelijkheden om cantharidine als kanker- bestrijdend middel in te zetten. Het is echter buitengewoon giftig en meerdere mensen zijn aan een verkeerde dosering overleden. Toch wordt het in de Marokkaanse keuken soms zelfs nog steeds gebruikt in gerechten zoals rash el hanout en dawamesk. Hoewel de effectiviteit van cantharidine als lustopwekkend middel nooit echt is bewezen, zorgt het er wel voor dat er meer bloed naar de schaamstreek stroomt. Het irriteert de urineleider, waarna de extra bloedtoevoer het verkrijgen en behouden van een erectie vergemakkelijkt. De effectieve dosering ligt echter vlak bij de dodelijke, met alle gevolgen van dien. Ook heeft het wel voor urineweg irritaties en zwelling van de geslachtsdelen, zoals priapisme (een urenlange en vaak ook pijnlijke erectie), gezorgd. 

 

Deze kevers, larven en poppen zijn in De Brand, onder het schors van een forse omgevallen populier, gefotografeerd.

 

Lees ook: Gewone dennenboktor (Rhagium inquisitor), De metamorfose van een lieveheersbeestje: van larve naar pop (Harmonia axyridis) en De metamorfose van een lieveheersbeestje: van pop naar imago (Harmonia axyridis).

Verkeers(borden)chaos

dinsdag, 30 mei 2023

slag vlugtenburg 4-2023 125315-Als je bij Slag Vlugtenburg op de afslag naar het strand komt, zul je echt even de tijd moeten nemen voor je überhaupt verder durft te gaan. Er staan daar namelijk nogal wat verkeersborden. Er staan aanwijzingsborden, parkeerborden, voorrangsborden, gevaarsborden, gebodsborden, verbodsborden, informatieborden, waarschuwingsborden, voorrangsborden, naamsborden en onderborden. Er wordt driftig gecommuniceerd. En dan heb ik het nog niet eens over de markeringspalen en balken, je weet gewoon niet waar je moet kijken.

 

Geloof het of niet, maar op dit kleine stukje grond, binnen de kaders van deze foto staan 40 verschillende borden.

 

Lees ook: De wereld is teveel.

Kleine poppenrover (Calosoma inquisitor)

woensdag, 24 mei 2023

kleine poppenrover 5-2023 (Calosoma inquisitor) 8110Deze ogenschijnlijk saaie zwarte kever is, als je hem wat beter bekijkt, eigenlijk heel fraai. De kleine poppenrover heeft een donkerbruin tot zwart lijf met lange sterke poten en heeft aan de randen van zijn pronotum en achterlijf een metallieke groene of blauwpaarse weerschijn. Als je deze dekschilden van dit exemplaar met een loep bekijkt, valt op dat ze zijn opgebouwd uit fijne groeven en rimpels met op regelmatige afstand een aantal kleine stippen of kuiltjes. De minuscule dalen tussen deze zwarte groeven en ribbels zijn fel roodpaars en onder de juiste lichtinval lijkt het alsof er een vuur in de kever brandt dat door al die kleine spleetjes en groefjes in zijn lijf naar buiten schijnt. De overgangen van het pronotum naar de kop en het achterlijf toe zijn omzoomd met een fijne rij gele haartjes. Zowel de mannetjes als de vrouwtjes hebben forse snoeischaarvormige kaken, waarmee ze hun prooi doden en in stukken knippen. De mannetjes zijn van de vrouwtjes te onderscheiden aan de verwijde eerste vier segmenten van hun voorpoten.

 

kleine poppenrover 5-2023 (Calosoma inquisitor) 8111Kleine poppenrovers zijn loopkevers en kunnen 16 tot 22mm groot worden. In Nederland komen twee soorten voor, de zeldzame kleine poppenrover (Calosoma inquisitor) en de nog zeldzamere grote poppenrover (Calosoma sycophanta). Zowel de volwassen kevers als de larven eten rupsen en poppen. De kleine poppenrover komt vooral in loofbossen op hogere zandgronden voor. De kevers hebben een voorkeur voor eiken en je ziet ze, vanwege de aanwezigheid van hun voedselbron, het meest tussen mei en juli. Vanwege hun voorkeur voor eiken en rupsen kunnen poppenrovers goed worden ingezet als natuurlijke vijand van de eikenprocessierups.

 

De kevers paren in het voorjaar, waarna het vrouwtje gemiddeld zo’n 50 eitjes legt, die ze met haar ovipositor in de grond stopt. De uitgekomen roofachtige larven groeien snel en verpoppen zich in een poppenkamer onder de grond, hier blijven ze in diapauze tot het volgende voorjaar. De kevers jagen vanaf de grond tot hoog in de bomen en kunnen goed vliegen. Bij gevaar laten ze zich vallen. Overdag zijn ze actief en s ‘nachts verstoppen ze zich achter schors of in spleten.

 

Kleine poppenrovers komen voor van Noord-Afrika tot Zuid Scandinavië en Klein Azië. In kleine populaties zie je ze zelfs tot aan Japan.

 

Lees ook: Paarse loopkever, Violette schallebijter en Korrelschallebijter, Kettingschalebijter (Carabus granulatus) en Gewone oeverloopkever (Elaphrus riparius).

Blauw vliegend hert (Platycerus caraboides)

woensdag, 24 mei 2023

blauw vliegend hert 5-2023 (Platycerus caraboides) 8103Als kind kwam ik vaak op het Leersumse veld. Daar heb ik heel wat verschillende kevers voor het eerst gezien, toch was ik het blauw vliegend hert daar tot voor kort nog nooit eerder tegengekomen. Nederland kent vier verschillende vliegende herten (Lucanidae), het Vliegende hert (Lucanus cervus), het Kleine vliegend hert (Dorcus parallelipipedus), het Rolrond vliegend hert (Sinodendron cylindricum) en het Blauw vliegend hert (Platycerus caraboides). Deze laatste kever is binnen het palearctisch gebied een wijd verspreide soort die lokaal soms in grote aantallen voorkomt. In Nederland zijn ze plaatselijk redelijk algemeen. In Midden-Europa leeft ook nog de zeer gelijkende soort Platycerus caprea, deze is echter net wat groter en langgerekter, maar komt niet in Nederland voor.

 

blauw vliegend hert 5-2023 (Platycerus caraboides) 8088Het Blauw vliegend hert is de kleinste van de familie, hij wordt amper 9 tot 13mm en lijkt nog het meeste op een loopkevertje. Alleen aan zijn geknikte antennes herken je hem als een vliegend hert. Ze zijn plat, meestal blauw maar vaak ook groen weerschijnend en vliegen in tegenstelling tot het grote Vliegende hert ook overdag. De mannetjes en vrouwtjes lijken sterk op elkaar en leven in loofbossen. De larven ontwikkelen zich binnen 2 tot 3 jaar in vermolmd hout van eiken en beuken. De volwassen kevers leven van jonge bladeren en bladknoppen en kun je van mei tot juli op bomen, de grond of op rotte takken tegenkomen.

 

Lees ook: Klein vliegend hert (Dorcus parallelipipedus), Parende vliegende herten (Lucanus cervus), Vechtende vliegende herten (Lucanus cervus) en Het vliegend hert (Lucanus cervus).

Cupido’s pijl is van aragoniet

woensdag, 24 mei 2023

pijl van segrijnslak 5-2023 7817Al een paar keer heb ik parende segrijnslakken gefotografeerd, maar steeds kreeg ik geen goed zicht op het kleine pijltje van aragoniet waarmee ze elkaar vlak voor de bevruchting beschieten. Dit tere pijltje is slechts een centimeter lang maar bepaalt voor de slak wel zijn kans op nageslacht. Bij dit intieme koppeltje stak de dolk echter zo opvallend uit de mantel van de slak naar buiten, dat ik het niet kon laten om er een foto van te maken.

 

pijl van segrijnslak 5-2023 7815pijl van segrijnslak 5-2023 7824Lees voor de interessante paringsrituelen van de segrijnslak ook: Parende segrijnslakken dansen wang aan wang (Cornu aspersum).

Hoornaar (Vespa crabo)

zondag, 30 april 2023

hoornaar (vespa crabo) 4-2023 7454Op koningsdag ben ik lekker vroeg naar het bos gegaan. Als iedereen naar de stad trekt is het in het bos tenminste rustig. Toch had ik daar een koninklijke ontmoeting. Op een omgevallen boom zat een joekel van een hoornaar, ruim 3,5cm lang. Alle hoornaren die je vroeg in het seizoen tegenkomt zijn jonge koninginnen, de werksters en mannetjes overleven de winter niet. Deze koningin was waarschijnlijk net, vanwege de oplopende temperatuur, vanonder het schors van een dode den gekropen. Dat soort plekken zijn voor veel insecten favoriete overwinteringsplaatsen.

 

Ze was nog wat lethargisch en liet zich goed benaderen, gaandeweg begon ze met haar vleugels te trillen om haar vliegspieren en lichaam op te warmen en even later steeg ze met een luide zoemtoon op. Ze cirkelde een paar keer om mijn hoofd en ging er toen vandoor. Je hoort vaak spookverhalen over de steek van een hoornaar, nu ben ik daar zelf nog nooit door gestoken, maar het schijnt wel flink wat pijnlijker te zijn dan de steek van en wesp of bij. Toch maakte ik me geen enkele zorgen, hoornaars zijn feitelijk niet agressief, zeker niet zo vroeg in het seizoen als ze nog geen nest hebben.

 

hoornaar (vespa crabo) 4-2023 7441hoornaar (vespa crabo) 4-2023 7439Deze koningin zal nu op zoek gaan naar een geschikte en beschutte plaats om haar nest te bouwen, zoals in een holle boom. Het papieren nest wordt van tot pulp gekauwd hout gemaakt en is bolvormig met een open onderkant. In de zeskantige broedcellen zal ze verscheidene langwerpige witte eieren afzetten, één in elke cel. De uitgekomen larven hangen met hun kop naar beneden en worden door de koningin met vleespulp gevoed. Ze jaag bij weer en ontij, overdag en ’s nachts op insecten en spinnen. Als ze iets heeft gevangen bijt ze met haar forse kaken eerst de kop, vleugels en poten af om daarna het resterende lijf tot pulp te malen. Deze lugubere werkzaamheden voert ze uit terwijl ze ondersteboven met één of twee achterpoten aan een takje hangt. De eiwitrijke pulp voert ze aan haar larven die haar op hun beurt weer voeden met een zoetige vloeistof die ze met hun mond uitscheiden. Volwassen hoornaars voeden zich uitsluitend met deze zoete stof of met de sappen uit een boom of van afgevallen rijp fruit. Soms knagen ze actief de bast van een boom door om bij de zoete sapstroom te komen. Gaandeweg zal het nest en de kolonie groeien maar waarschijnlijk nooit groter worden dan zo’n 1000 individuen. In oktober valt de kolonie uit elkaar en zullen alleen de jonge koninginnen de komende winter overleven.

 

Lees ook: Ephialtes manifestator, Franse veldwesp (Polistes dominula), Eikengalwesp (Cynips quercusfolii), Bladluismummie van Discritulus planiceps, Rozenbladwespen (Caliroa aethiops) en Knoppergal.

Gevlekte schimmelkever (Scaphidium quadrimaculatum)

dinsdag, 25 april 2023

gevlekte schimmelkever (scaphidium quadrimaculatum) 4-2009 4971Je zult dit kevertje niet snel tegenkomen. Niet alleen omdat hij vrij zeldzaam is, maar vooral ook vanwege zijn verborgen levensstijl. De gevlekte schimmelkever is tussen april en augustus het actiefst, maar verstopt zich overdag vrijwel altijd onder schors of rottend hout. ’s Nachts komen ze tevoorschijn en kun je ze soms op boommos, schimmelend hout of boomzwammen vinden.

 

gevlekte schimmelkever (scaphidium quadrimaculatum) 4-2009 4972gevlekte schimmelkever (scaphidium quadrimaculatum) 6-2005 1457Zowel de larven als de volwassen kevers eten van de sporen of het mycelium van boomzwammen in loofbossen. Dat is ook de plaats waar ik ze vond, onder een los stuk boomschors bij de witte myceliumdraden van een zwam. Ze zijn niet groot, en worden slechts 4,5 tot 6mm lang. Met hun brede ovale en volledig glimmend zwarte lijf, de vier onregelmatige rood-oranje vlekken op hun dekschilden en hun puntige achterlijf dat onder deze dekschilden uitsteekt, zijn ze onmiskenbaar. Ze staan hoog op hun slanke pootjes en zijn vliegensvlug, als je ze stoort, schieten ze razendsnel weg en verdwijnen ze achter een stuk schors of rottend hout. Ze komen voor van Europa en Noord-Afrika tot aan het nabije Oosten.

 

Lees o.a. ook: Gewone oeverloopkever (Elaphrus riparius), Agrilus cyanescens, Klein vliegend hert (Dorcus parallelipipedus), Kastanje Snuitkever (Curculio elephas), Gewone dennenboktor (Rhagium inquisitor) en Kevers.

Zelfgemaakte knuppel no. 2 (Baculum)

dinsdag, 25 april 2023

zgk 2 baculum 4-2023 7405Houten stokken zijn enkele van de alleroudste gebruiksvoorwerp die er bestaan. Wat ooit begon als een gevonden of afgebroken boomtak is door onze geschiedenis heen uitgegroeid tot een complex en cultuurgebonden stuk gereedschap of wapen. Houten knuppels werden ontworpen om zoveel mogelijk schade toe te brengen. Ze werden tijdens de jacht en in gevechten gebruikt om botten te breken en borstkassen en schedels in te slaan. Vrijwel elke cultuur heeft ze gebruikt en verfijnd.

 

zgk 2 baculum 4-2023 7393zgk 2 baculum 4-2023 7396zgk 2 baculum 4-2023 7414zgk 2 baculum 4-2023 7409Deze knuppel is een eigen ontwerp, ik heb hem losjes gebaseerd op de vorm van de Griekse kopesh, de Amerikaanse honkbalknuppel, de Fijiaanse Gata en enkele fossiele bacula (penisbotten). Het enigszins ovale handvat gaat met een lichte knik over in een zich naar voren toe verwijdende gekromde knuppel met een brede ronde rug, een driehoekige baard met smalle rand aan de binnenzijde en een haakse punt bovenaan de baard met daarboven de platte ronde top van de rug. Hij kan met twee handen worden gebruikt en dan met erg veel kracht een slag toedienen. Het grotere gewicht aan de bovenkant van de knuppel zorgt samen met de kromming dat alle energie op een relatief klein contactoppervlak wordt overgebracht. De punt van de baard en de rand van de ronde top kunnen dan veel schade toebrengen, terwijl een flinke slag met de smalle binnenrand van de kromming al genoeg kan zijn om een bot te breken. Als de grip verder naar boven wordt geplaatst, op de overgang van de handgreep naar het begin van de binnenste kromming, past deze verdikking goed binnen de palm van een hand, waardoor de knuppel ook eenhandig gebruikt kan worden.

 

zgk 2 baculum 4-2023 7416zgk 2 baculum 4-2023 7427zgk 2 baculum 4-2023 7428zgk 2 baculum 4-2023 7420De hele knuppel is 74,5cm lang. De handgreep is 2,75cm dik en loopt door in een 4,75cm dik en 8,5cm breed uiteinde. De knuppel weegt 908 gram en is gemaakt van een dikke eikenhouten tak met natuurlijke kromming, waardoor de nerf de curve van de knuppel volgt. Hij is met hamer en beitel, houtrasp, zakmes, vijl en schuurpapier gevormd, met ijzerazijn en lederinkt gekleurd en met tungolie afgewerkt.

 

Lees ook: Zelfgemaakte knuppel no. 1 (Ongwe Hongwe).

Kleine slangster (Ophiura albida)

dinsdag, 18 april 2023

kleine slangster (ophiura albida) 4-2023 7383Deze fragiele slangsterren lagen vlak bij elkaar in de vloedlijn bij het strand van ’s Gravenzande. In de Nederlandse en Belgische Noordzee  komen 7 verschillende soorten slangster voor, waarvan je de gewone slangster en de kleine slangster het vaakst op het strand kunt vinden. Hun dunne flexibele armen zijn echter heel kwetsbaar, meestal vind je ze dus niet heel.

 

Net als bij een zeester groeien afgebroken armen bij een slangster gewoon weer aan, uit de afgesneden arm groeit, in tegenstelling tot bij een zeester, echter geen nieuwe slangster meer. De armen van slangsterren hebben geen zuignapvoetjes. Ze gebruiken hun beweeglijke armen om mee te lopen en komen dan ook veel sneller vooruit dan zeesterren. Met vier van hun poten tillen ze hun lichaam op om daarna zich met hun vijfde poot vooruit te trekken. Slangsterren leven op de zeebodem en voeden zich met aas en dood organisch materiaal dat ze met slijm, dat tussen de stekels op hun armen zit, verzamelen en naar hun mond met onder aan hun platte lijf brengen. Deze mond dient tegelijkertijd als anus en bestaat uit vijf kaken. Elke kaak is opgebouwd uit platen die met tanden zijn omzoomd. Verrassend genoeg bevinden deze kaken zich aan grote platte platen die zich vanaf de rugzijde als vingers tussen de poten heen naar beneden buigen. De vijf punten van de mondopening staan daardoor in rechte lijn van de vijf armen. Deze armen zitten aan de zijkant van het lichaam en van boven kun je goed zien hoe ze zijn bevestigd.

 

kleine slangster (ophiura albida) 4-2023 7382kleine slangster (ophiura albida) 4-2023 7389kleine slangster (ophiura albida) 4-2023 7387kleine slangster (ophiura albida) 4-2023 7386De centrale schijf is ongeveer 1,5cm doorsnede en de armen worden zo’n 6cm lang. Ze komen vaak in grote groepen, vanaf de kustlijn tot op een paar honderd meter diepte, voor. Overdag verstoppen ze zich in de bodem of onder stenen en ze jagen ‘s nachts. Ze hebben weliswaar geen ogen, maar kunnen met hun huid licht en donker waarnemen en chemische deeltjes onderscheiden. Er zijn zowel mannelijke als vrouwelijke exemplaren en zoals gewoon bij stekelhuidigen vindt de bevruchting uitwendig plaats. Hun planktonachtige larve hebben eerst meerdere stekels en een bilaterale symmetrie maar vormen zich na ongeveer drie weken om in een miniatuur slangster met radiale symmetrie. In zo’n twee maanden zijn  ze volgroeid, ze leven ongeveer drie jaar.

 

Lees ook: Symmetrie, Zo boven, zo beneden, Phyllacanthus parvispinus, Zanddollar, Onregelmatige zee-egels (Spatangoida), Zeeklit (Echinocardium cordatum), Colobocentrotus atratus en Groene zee-egel (Strongylocentrotus droebachiensis).

Aasetende eksters (Pica pica)

dinsdag, 18 april 2023

ekster (pica pica) 3-2023 7017Eksters zijn alleseters, opportunistische vuilnisbakken. Ze eten wat ze kunnen vinden en maken kortte metten met spinnen, kevers, zaden, vruchten, regenwormen, brood, patat, jonge vogeltjes, kleine zoogdieren of dode dieren, zoals dit forse karkas dat bij De Beekse Bergen op het terrein van de hyena’s lag. Onaangedaan pikten ze er af en toe was restjes aas af. Als er een hyena aankwam vlogen ze even met veel misbaar op, om  vlak daarna weer op het lijk te landen om er nog wat van los te peuteren.

 

ekster (pica pica) 3-2023 7000

Lees ook: Two is for joy, Roek (Corvus frugilegus), Zwarte kraaien aan de pier (Corvus corone) en De ogen van een kauw (Corvus monedula).