Zee-egels worden onderverdeeld in regelmatige en onregelmatige zee-egels. De onregelmatige zee-egels, zoals de zeeklit hebben geen radiale symmetrie, de regelmatige zoals de potlood zee-egel, wel. Regelmatige zee-egels delen deze radiale symmetrie met de zeesterren. Waar bij de zeester de armen als losse flexibele ledematen uitsteken, zijn ze bij de zee-egels als het ware omgekruld en vormen ze tezamen het harde uitwendige skelet. Bij de zeester liggen er onder aan de armen aan de ventrale zijde, banden met daarin flexibele voetjes met zuignapjes. Bij de zee-egels vind je deze ambulacraalvoetjes ook, hier lopen ze in banden van de mondopening aan de onderzijde tot aan de anus aan de bovenzijde van het lichaam. Bij de onregelmatige zee-egels lopen deze zuigvoetjes in een stervormig patroon over de bovenzijde van de schaal.

De potlood zee-egel (Phyllacanthus parvispinus) heeft, net als zijn soortgenoten uit dezelfde familie (Cidaridae), buitengewoon dikke stekels die door middel van een fors kogelgewricht aan het skelet zijn vastgehecht. Deze kogelgewrichten lijken enigszins op tepels en lopen in tien evenwijdige rijen van boven naar beneden. Deze zee-egel heeft een duidelijk zichtbare penta-radiale symmetrie die de zee-egels delen met de zeesterren. Als je het skelet van bovenaf bekijkt is deze vijfpuntige ster van lijnen goed te zien. Bij een levend exemplaar loopt tussen elke twee rijen met stekels een gekartelde band van weefsel en worden de gewrichten door gekarteld weefsel als de conus van een vulkaantje omgeven. De stekels op de rugzijde waar zich ook de anus bevindt, zijn het langst, die aan de mondzijde het kortst. Hun geschiedenis gaat meer dan 300 miljoen jaar terug en deze zee-egels komen nog steeds veelvuldig in de warme zeeën voor. De skeletjes worden regelmatig als souvenir of als decoratie verkocht.

Op 26 mei 2013 is Jack Vance overleden, hij werd 96 jaar. Ik was even van slag toen ik het hoorde. Al lange tijd loop ik met het idee om een stukje over hem te schrijven en nu wordt het ineens een necrologie. Hoewel ik me geen echte fan van zijn werk zou durven noemen, heb ik wel bijna al zijn boeken, waarvan ik er sommige al tientallen keren heb gelezen. Jack Vance was geen woord-artiest, zijn zinnen waren kort en levendig maar wel buitengewoon suggestief, hij wist als geen ander beelden in mijn hoofd te toveren, beelden van verre werelden, vreemde culturen en fantastische wezens. Zijn verhalen waren zo inventief dat hij in één boek met ideeën strooide waar veel schrijvers een heel oeuvre voor nodig hebben. Hij schreef vooral veel over reizen, misschien omdat hij zelf ooit op de grote vaart had gezeten. Zijn meest levendige beschrijvingen kwamen van trektochten, havens, kleine taveernes, muziek en vreemde gewoontes. Zijn bibliografie is enorm, hij was zeer productief en toch passen op een ongekunstelde manier al zijn verhalen binnen één en hetzelfde universum, het Gaiaanse Bereik. De beroemdste boeken reeks van Vance is de Alastor trilogie, maar ook Lyonesse, Tschai, Durdane en de Duivelsprinsenreeks zijn erg sterk. Eigenlijk is er geen enkel boek van hem dat niet leest als een trein en dat je niet moeiteloos transporteert naar verre horizonten en fantastische werelden. Maar nu is zijn Universum afgebakend, het Gaiaanse Bereik zal nooit meer groeien. Als je nu een boek van Jack Vance leest, doe je dat in de wetenschap dat er nooit meer één bij zal komen. Dat voelt als een verarming, tot je zijn boeken openslaat, de rijkdom die daar is te vinden is meer dan genoeg voor één leven.

Deze roestige spijkers zijn tussen de 200 en 600 jaar oud. Het zijn een vierkante en een rechthoekige smeedijzeren spijker van zo’n twintig cm lang. Ze hebben lang op de bodem van de zee gelegen en zijn toen het hout eromheen helemaal was weggerot uiteindelijk in Bretagne op een kiezelstrandje aangespoeld. Eerst maakte men alleen vierkante, maar later ook rechthoekige spijkers die met de nerf mee in het hout werden geslagen om splijten te voorkomen. In de 19^e eeuw begon men spijkers uit ijzerdraad te maken, dat was veel goedkoper dan ze met de hand smeden. Deze uit draad gemaakte spijkers noemt men nagels.

Het gezegde spijkers op laag water zoeken stamt uit de tijd dat spijkers nog waarde hadden. Eigenaren van scheepswerven lieten bij laag water hun arbeiders  de gevallen spijkers oprapen zodat deze toch nog gebruikt konden worden. Nu spijkers nagenoeg waardeloos zijn geworden associeert men deze bezigheid met het zoeken naar onbenulligheden. Iemand die spijkers op laag water zoekt, zeurt en zift muggen. Spijkers hebben zich stevig vastgezet in onze gezegden, zo kun je ook nog  iemand bijspijkeren, de spijker op de kop slaan, spijkers met koppen slaan en voor ieder gat een spijker hebben.

Lees ook: Musket en muskiet en Een donkerbruin vermoeden.

Zeeklitten (Echinocardium cordatum) zijn kleine zee-egels die veel aan onze kusten voorkomen. Het levende dier zie je echter zelden. Hun breekbare kalkskeletjes daarentegen wel, half begraven in het zand vind je ze vaak bij de vloedlijn, zonder stekels en mooi wit gebleekt door de zon. Zeeklitten zijn in tegenstelling tot andere zee-egels onregelmatig gevormd, ze hebben geen radiale symmetrie en zijn dus niet rond. Wel kun je een duidelijke linker- en rechterkant onderscheidden. Ze worden zo’n zes cm groot. Zeeklitten of Hart-egels zoals ze ook wel eens worden genoemd, zijn tijdens hun leven bedekt met een kleed van dunne stekels, die op kleine gewrichtjes kunnen bewegen. Ze leven in het zand en houden een buis met slijm naar het bodemoppervlak open. Op die manier blijft er water langs het dier stromen en kan het ademen. Een Zeeklit gebruikt zijn stekels om zich in het zand te begraven en zich door het zand te bewegen. Op sommige plaatsen komen ze heel talrijk voor en het gebeurt nog wel eens dat de bodemnetten van vissers met Zeeklitten gevuld boven komen. Ze worden ongeveer 10 jaar oud en zijn erg belangrijk voor het verspreiden van voedingsstoffen in zee. Door de zandbodem los te maken vergroten ze de zuurstof- en voedingsstof uitwisseling tussen de bodem en het water en maken dit daardoor beter beschikbaar voor ander leven.

Soms komen er massale sterfgevallen onder Zeeklitten voor en vind je veel meer skeletjes dan normaal. Vermoed wordt dat dit door plotselinge veranderingen in het zuurstofgehalte van het water komt. Bij hogere watertemperaturen neemt de hoeveelheid plankton toe en de beschikbare hoeveelheid zuurstof bij de zeebodem af, iets waar de Zeeklit in zijn gegraven gang slecht tegen kan.

Lees ook: Zanddollar, Colobocentrotus atratus en Groene zee-egel.

De groene zee-egel (Strongylocentrotus droebachiensis) is één van de meest voorkomende zee-egels van onze Noordelijke kusten. Ze voeden zich in het algemeen met zeewier maar eten ook voorbijdrijvend afval of kleine visjes. Deze zee-egel is eetbaar en wordt zelf weer door zeesterren, vissen, vogels en mensen gegeten.  Ze hebben een sterke mond waarmee ze zichzelf in rotsen kunnen ingraven. Deze holte slijpen ze dan met hun stekels verder uit tot ze er precies in passen en ze er zich in kunnen terugtrekken en vastzetten. Je vindt in rotsen in getijdengebied dan ook vaak kleine ronde holtes die door deze zee-egels zijn uitgegraven. Zo’n mond van een zee-egels is een zeer gespecialiseerd en buitengewoon sterk instrument. Het werd als eerste door Aristoteles beschreven en draagt nu diens naam als Aristoteles lantaarn. Het bestaat uit vijf uitschuifbare tanden die door een complex systeem van spieren, voedsel in stukjes kunnen  schrapen. Deze tanden zijn sterk genoeg om zand of rotsen te verpulveren. Het skelet van een groene zee-egel bestaat uit twintig harde gebogen platen die tezamen een onbeweeglijk exoskelet vormen.  Ze groeien redelijk snel, ongeveer 1 cm per jaar en worden gemiddeld tot 5cm groot.