Weblog

De Zeppelintribune in Neurenberg

dinsdag, 5 september 2017

zeppelintribune neurenberg 7-2017 9500In Neurenberg staat nog steeds het restant van de Zeppelintribune, het grootste reliek uit de Nazitijd, waar veel van de partijdagen werden gehouden.  Oorspronkelijk boden de Zeppelintribune en het daaraan gelegen Zeppelinfeld plaats aan 320.000 bezoekers. Het was één van de eerste werken die Albert Speer voor de Nazi’s ontwierp en het was sterk geïnspireerd op het altaar van het Griekse Pergamon. Het stond symbool voor de grandeur en de macht van de Nazi’s en wordt nog steeds gezien als exemplarisch voor hun architectuur. 

 

Bild 183-C12701Het ontwerp van Speer was wellicht niet bijster origineel, het gaf wel blijk van een groot theatraal inzicht. Hij liet in 1933, toen het complex nog niet helemaal af was, om de 12 meter een anti-vliegtuig zoeklicht plaatsen en deze recht omhoog schijnen. De in totaal 152 kaarsrechte bundels licht schoten vanaf hun 1,5 meter brede reflectoren kilometers hoog de hemel in en bakenden het terrein van de omgeving af. Je kunt Speer in dit geval beter zien als een regisseur dan alleen als een architect. Door gebruik te maken van de nachtelijke setting en deze spectaculaire lichtbundels wist hij op geniale wijze te spelen met het effect dat dit op de vele toeschouwers zou hebben. Speer noemde dit zijn kathedraal van licht (lichtdom) en omschreef het effect als een immense ruimte, waarbij de lichtstralen als machtige pilaren het oneindige inschoten.

 

nuremberg-rallyDeze zoeklichten werden door Speer van de Luftwaffe geleend. Hoewel Göring daar in het geheel niet blij mee was, het was vrijwel hun gehele voorraad, besloot Hitler dat het niet alleen noodzakelijk was, maar dat het andere landen zelfs het idee kon geven dat Duisland zoveel zoeklichten had, dat ze deze makkelijk voor deze meetings konden missen. Wat zowel Speer als Hitler echter heel goed begrepen,  was het dramatische effect en de boodschap van macht die van deze opstelling uitging. 

 

Het hele complex bleef tijdens de oorlog redelijk intact en werd in 1945 door de Amerikanen ingenomen. Hier hielden zij op 22 april hun overwinningsparade en bliezen ze het enorme swastika-symbool, dat boven op de tribune prijkte, op. Deze daad stond symbolisch voor het einde van het Nationale Socialisme. In 1967 haalde de stad Neurenberg de pilaren-galerijen aan de zijkanten neer omdat deze niet meer veilig waren. Enige jaren later volgden beide zijtorens. Momenteel ligt het oorspronkelijke toonbeeld van het nationaalsocialisme er vervallen bij en gaan er stemmen op om het te laten restaureren. Dit zou de stad Neurenberg ruim 70 miljoen euro gaan kosten, maar velen vinden het niet alleen zonde van het geld, zij menen ook dat een dergelijk gebouw het verdient om tot een ruïne te vervallen. Zij zouden veel liever zien dat men van het terrein een groot park maakte.

 

zeppelintribune neurenberg 7-2017 9504zeppelintribune neurenberg 7-2017 9512zeppelintribune neurenberg 7-2017 9508zeppelintribune neurenberg 7-2017 9507Toen wij de wandeling van het Dokumentationszentrum Reichsparteitagsgelände naar het Zeppelinsfeld maakten, was het somber en druilerig weer. De straten waren nagenoeg verlaten en voor het lege veld stonden betonblokken en prikkeldraadhekken. Afgezien van een groep scholieren op excursie, kwamen we niemand tegen. De tribune lag er kaal en verlaten bij. Het was moeilijk voor te stellen dat het nog maar amper 80 jaar geleden was dat hier meutes mensen uit volle borst Nazi-leuzen scandeerden, dat men hier massaal de ideologie aanhing, die zo onnoemelijk veel leed heeft veroorzaakt.

 

Elke cultuur, zelfs zo’n verwerpelijke als die van het nationaalsocialisme, brengt zijn eigen kunstwerken voort. Vaak worden deze echter pas veel later erkend, pas als er genoeg tijd overheen is gegaan om het geleden leed te verzachten. Zelfs een geaccepteerde cultuur, zoals de Romeinse heeft voor veel verschrikkingen gezorgd, toch bezoeken we nu massaal het Colosseum en onderzoeken we dit verleden in de hoop ons heden beter te begrijpen. Als na de val van het Romeinse Rijk al diens cultuuruitingen waren vernietigd, zou onze geschiedenis en ons begrip daarvan veel minder rijk zijn. De lichtdom van Albert Speer was in mijn optiek een meesterwerk en exemplarisch voor de nazi-cultuur, het is alleen zo buitengewoon moeilijk om dit gebouw los te zien van de afschuwelijke praktijken van de nazi’s. Ik kan me dan ook goed voorstellen dat veel mensen het willen laten vervallen. Het zou voor het verleden zelf echter geen verschil maken, voor de toekomst en voor hun kennis van dit verleden kan het echter wel heel waardevol zijn. Misschien moet het alleen daarom al worden bewaard.

Het opgezette nijlpaard in La specola (Ippopotamo di Boboli)

dinsdag, 29 augustus 2017

hippo specola 8-2017 1454Volgens de verhalen, en de uitleg van het Natuurhistorische Museum La Specola in Florance, heeft Cosimo III de Medici (1642-1723) tegen het einde van de 17e eeuw een levend nijlpaard cadeau gekregen. Hij had een eigen menagerie en dit nijlpaard zou in de belendende Boboli tuinen van het Pitti paleis hebben geleefd, waarbij het in de fontein voor het paleis zou hebben gebadderd en gevoerd zou zijn. Na zijn dood zou zijn huid zijn opgezet en zijn toegevoegd aan het curiositeitenkabinet van Cosimo. Althans zo gaan de verhalen, ik heb daar echter mijn twijfels over.

 

hippo specola 8-2017 0709Tot ver in de 19e eeuw, was het nijlpaard het zeldzaamste dier in Europa, het was namelijk buitengewoon moeilijk om een levend kalfje te vangen én dit tijdens het lange transport in leven te houden. Een levend nijlpaard zou in de 17e eeuw dan ook een enorm opzien hebben gebaard, minimaal vergelijkbaar met het Olifantje Hansken. Toch zijn er geen schetsen of tekeningen van dit levende nijlpaard overgebleven en ook zijn er geen beschrijvingen, literair of wetenschappelijk, van dit nijlpaard bekend. Daarnaast is het overduidelijk dat degenen die dit nijlpaard hebben opgezet, het nooit in levende lijve hebben gezien. Ik acht de kans daarom groter dat Cosimo de losse huid van een nijlpaard cadeau heeft gekregen en dat men daarna naar eer en geweten heeft geprobeerd dit op  te zetten zodat Cosimo het kon toevoegen aan zijn collectie. Het romantische beeld dat dit nijlpaard voor het paleis in een fontein zou hebben geleefd, voegt wat romantiek toe aan het verhaal en maakt dat het meer gaat leven.

 

hippo specola 8-2017 1461Het inmiddels beroemde nijlpaard in La Specola (Ippopotamo di Boboli)  heeft een houten schedel en houten tanden, het was nog niet volwassen en draagt tekenen van een touw of ketting dat om de nek was gesnoerd. Het heeft dus hoogstwaarschijnlijk wel langere tijd in gevangenschap geleefd. Het is echter neergezet als een roofdier, met zijn grote bek open, klaar om een prooi te verzwelgen. Het feit dat men toen dacht dat nijlpaarden roofdieren waren wordt bevestigt door de beschrijving die Targione Tozetti, voor de opening van La Specola, van de inventaris van het curiositeitenkabinet maakte: “De reproductie is compleet, een gedroogde en opgevulde huid, welke het dier in zijn natuurlijke pose toont, met de bek open en de tanden in hun natuurlijke positie. Deze tanden zijn als oud ivoor en vergeeld, en lijken op die van een zwijn”. Vervolgens stelt hij dat het nijlpaard dus wel een carnivoor moet zijn: “het heeft grote hoeveelheden voedsel nodig en gezien de structuur van de tanden lijkt het me een carnivoor”. Het is dus niet geheel ondenkbaar dat de eminente Tozetti, ten tijde van zijn beschrijving, nog niet op de hoogte was van de juiste positie van het nijlpaard binnen het dierenrijk en tevens nog nooit een levend nijlpaard had gezien.

 

hippo specola 8-2017 1451hippo specola 8-2017 1456Iets wat, zoals gezegd, ook gold voor degenen die het nijlpaard hadden opgezet. Zij hebben de poten van het nijlpaard bij het prepareren zo gedraaid dat het als een zoolganger (plantigrade), wordt neergezet, dus met de hele voet vlak op de grond. De huidige beschrijving van het museum bij dit nijlpaard onderkent dat men destijds deze preparatie-fout heeft gemaakt. Helaas maakt het op de begeleidende tekst bij het nijlpaard een vergelijkbare fout door aan te geven dat nijlpaarden eigenlijk teengangers (digitigraden) zijn, en dus net als honden en katten op hun teenkootjes zouden lopen. Nijlpaarden zijn echter hoefgangers (unguligraden) en lopen net als olifanten en paarden op de toppen van hun tenen. Een nijlpaard heeft echter geen hoef, zoals een paard, maar loopt net als een olifant op een zacht kussen. Zo’n fout is makkelijk gemaakt.

 

Lees ook: Hansken de olifant.

Storm voor de Galleria Vittorio Emanuele II in Milaan

zondag, 27 augustus 2017

galleria vittorio emanuele 8-2017 1730Afgelopen maand was ik in Milaan en begon het na weken van ondraaglijke hitte eindelijk te regenen. Eerst kleurde de lucht geel, daarna naam de wind toe en werd het midden op de dag donker. Nadat alle lantaarns aangingen leek het alsof er een golf over het Piazza del Duomo sloeg. Het kwam met bakken naar beneden en de harde wind trok enkele van de spandoeken voor de Galleria van de gevel af. Iedereen vluchtte naar binnen en de harde wind joeg de regen tot ver in het overdekte centrum. Binnen een paar minuten stond alles blank. Terwijl vrijwel iedereen zich naar het midden van de Galleria begaf, zag ik nog twee laatkomers aan komen rennen.

Meiocardia moltkiana

zondag, 27 augustus 2017

Meiocardia moltkiana 5-2017 0845Meiocardia moltkiana 5-2017 0848Meiocardia moltkiana 5-2017 0849Deze schelp behoort tot de Glossidae, de hartschelpen, waar ook veel fossiele schelpen toe behoorden. Momenteel zijn er echter nog maar een paar soorten van over. Ze hebben fraaie getordeerde vormen en lijken van de voorkant enigszins op een hart. Het uitmondige ligamet van deze Meiocardia is rood en beide umbro’s zijn sterk naar voren gebogen. De rugzijde heeft een kielvormige hoek en vanaf de gedraaide toppen loopt een concentrisch gegroefde structuur over de schelp naar beneden. Ze zijn wit tot crème geel en worden tussen de 3,5 en 4 cm groot. Deze schaarse schelpen komen uit de Westelijke Grote Oceaan.

Hansken de olifant

zondag, 20 augustus 2017

Hansken Specola 8-2017 1331In La Specola, het prachtige Natuur Historische museum in Florence, staat het skelet van de beroemdste olifant ter wereld. Midden in de skelettenhal op een laag houten voetstuk staat het samengestelde skelet van de eerste Indische olifant die door de wetenschap is beschreven. In 1664 werd dit skelet eerst door John Ray en later in 1758 door Carl Linneus voorzien van zijn huidige wetenschappelijke naam: Elephas maximus. Hiermee werd deze olifant het eerste beschreven specimen van haar soort en dus het wetenschappelijke holotype.

 

Hansken Specola 8-2017 1333Maar Hansken was al beroemd voor haar dood, zij was de eerste Indische olifant die vrij door Europa rondreisde en tentoon werd gesteld. Ze was in 1630 in Ceylon geboren en werd via de VOC in 1632 naar Holland verscheept als geschenk voor de stadhouder Frederik Hendrik van Oranje. Bij haar aankomst werd ze aan het publiek tentoongesteld en maakte ze meteen furore, mensen kwamen van heinde en ver om haar te kunnen zien. Hansken was hierbij meerdere malen in Amsterdam en Rembrandt heeft haar daar minimaal twee maal getekend.

 

In 1636 werd Hanksen twee keer, voor grote bedragen, doorverkocht en kwam uiteindelijk in het bezit van Cornelis Jacobsz Groenevelt. Deze toerde met haar langs de grote steden van Europa, zo was Hansken te zien in Nederland, Denemarken, Duitsland, Polen, Frankrijk en Zwitserland. Al die tijd vermaakte ze toeschouwers met kunstjes, zoals het afvuren van een pistool, het zwaaien met een sabel, het afnemen van een hoed en, zoals vaak bij getemde dieren, het maken van een buiging en netjes met de poten opzitten.

 

Gedurende haar leven werd er aardig met haar gesold, ze werd ter vermaak regelmatig dronken gevoerd, hordes kinderen klommen op haar slurf en nek en ze kreeg een veel te eenzijdige voeding. Ze ontwikkelde hooibuik en haar nagels groeiden uit. ’s Nachts en tussen de voorstellingen door stond zij aan de ketting en kon ze zich amper bewegen en gedurende haar lange verblijf in Europa heeft zij nooit een soortgenoot gezien. In die tijd bekommerde men zich amper om het welzijn van dieren en Hansken werd dan ook alleen als een bron van inkomsten en vermaak gezien.

 

Hansken Specola 8-2017 1335Hansken is uiteindelijk te voet, met de bagage en haar begeleider op haar rug, via Zwitserland de Alpen overgestoken en bereikte in 1654 Italië. Daar overleed ze op 9 november 1655 op 25 jarige leeftijd aan een ontstoken nagel. Na haar dood verkocht Groenevelt haar lijk voor 100 gouden munten aan Ferdinando II de Medici. Deze wilde het graag hebben voor zijn museum. Nu, ruim 3,5 eeuw later, staat Hansken daar nog steeds, als trofee in de collectie van La Specola. Toch is Hansken veel meer dan alleen een curiositeit, ze was een levend dier, met een eigen karakter en een eigen geschiedenis. Ze staat , net als tijdens haar leven, alleen en op een podium als testament en voorbeeld van haar soort. Een aantal van haar botjes zijn door de jaren heen verloren gegaan en vervangen door houten kopieën, welke nu langzaam door houtworm worden verteerd.

 

Toevoeging.

Naar aanleiding van dit bericht nam Michiel Roscam Abbing, de auteur van het boek Rembrandts Olifant en kenner op het gebied van Hansken, met mij contact op. Hij wees me erop dat de voetbotjes niet in  de loop der tijd, maar waarschijnlijk al bij het oprichten van het skelet verloren gingen én dat er vanaf 19 mei tot 2 september 2018 een tentoonstelling over Hansken (Rembrandts olifant, een attractie van gewicht) in het Rembrandthuis te zien zal zijn.

 

Lees ook: Verzien.

Marco d’Agrate’s Bartolomeus

zondag, 20 augustus 2017

dAgrate Bartholomeus Milaan 8-2017 1764In het rechtse transept van Milaans Duomo staat sinds 1562 een beroemd beeld van Sint Bartholomeus. In het voetstuk van het beeld heeft de maker de volgende tekst gebeiteld: “NON ME PRAXITELES SED MARCO FINXIT AGRAT”, ik ben niet door Praxiteles maar door Marco d’Agrate gebeeldhouwd. Een signatuur die van een behoorlijk ego blijk geeft. Praxiteles is zo’n beetje de grootste beeldhouwer van de oudheid en een voorbeeld voor veel kunstenaars. Door als beeldhouwer schoorvoetend aan te nemen dat mensen bij jouw beeld waarschijnlijk zouden denken dat het door Praxiteles zou zijn gemaakt, stel je jezelf dus in één zin met hem op gelijke voet. Een aanname die van bijster weinig bescheidenheid getuigt.

 

Sint Bartholomeus is een van de vele op gruwelijke wijze omgekomen heiligen van de Christelijke kerk. Omdat hij zijn religie predikte in een land dat daar niet op zat te wachten en koning Polymius wist te bekeren, had diens broer, Astyages, hem ter dood veroordeeld. Bartholomeus werd levend gevild, daarna onthoofd en tenslotte ondersteboven gekruisigd. 

 

Marco d’Agrate beeld Bartholomeus af met een bijbel in zijn linkerhand en zijn eigen gevilde huid als een doek over zijn schouders geslagen. Vlak naast zijn rechterhand hangt de losse huid, die van dezelfde hand was gesneden, als een lege handschoen naast zijn dij. Het beeld wordt geroemd vanwege zijn anatomische correctheid, maar wat mij vooral aantrok was de ontspannen pose in combinatie met het meewarig gefronste gezicht. De Milaanse Kathedraal is buitengewoon druk bezocht en drommen mensen verdringen zich met selfiesticks en mobieltjes in de transepten. Terwijl hun neonkleurige gympen luid piepend over de oude vloer slepen, maken ze massaal selfies met Bartholomeus op de achtergrond. Staande op zijn voetstuk kijkt het beeld de meute twijfelend aan, je vraagt je bijna af of hij ons achteraf bezien zijn offer wel waard vond.

 

Lees ook: Nicholas Read en het monument voor Elisabeth Nightingale, De hoge gallerij en Realisme in de Tilburgse kerk.

Buxusmot (Cydalima perspectalis)

zondag, 20 augustus 2017

Buxusmot (Cydalima perspectalis) 6-2017 0984In de meeste vlindergidsen zal je deze mot niet vinden, hij is pas sinds 2007 in Nederland bekend, toch zal menige tuinder hem herkennen. Deze buxusmot stamt oorspronkelijk uit het Verre Oosten, waar hij normaal gesproken voldoende natuurlijke vijanden heeft. Sinds hij met geïmporteerde buxusplanten zoals de buxus sempervirens vanuit China naar Europa is meegelift, wist hij zich in korte tijd te verspreiden en groeide hij al snel uit tot een echte plaag. Europa heeft weinig natuurlijke vijanden die deze onsmakelijke rupsen, die zich met het giftige buxusblad voeden, in toom kunnen houden.

 

De jonge rups is geelgroen met een zwarte kop en groeit uit tot een 4 cm lange groene rups met brede zwarte en smalle witte lengte banden en grote stippen op zijn rug. Deze rupsen zijn in staat om binnen korte tijd een buxusstruik kaal te vreten, vandaar dat veel tuinders hem met afschuw zullen bezien. In warme leefomgevingen kunnen ze vier of vijf generaties per seizoen voortbrengen.

 

De volwassen vlinder is 4 a 4,5 cm breed, heeft witte iriserende vleugels en bruine vlekken langs de vleugelranden. Het lijf is net als de vleugels wit en heeft een bruine- kop en achterlijfspunt. Er bestaan twee verschillende vormen, de witte en een geheel lichtbruine. De vlinders hebben een stevige stabiele vlucht en je kunt ze tussen mei en september ook overdag zien vliegen.

 

Lees ook: Koolmot (Plutella xylostella) en Middellandse Zeevlieg (Ceratitis capitata).

The Druids Writingdesk

zondag, 23 juli 2017

druids writingdesk 8-2016 3090Tijdens het Victoriaanse tijdperk was men er heilig van overtuigd dat de wilde rotsformaties bij Brimham door een oude cultuur waren gemaakt. Men kon zich niet voorstellen dat dergelijke fantastische en geometrische vormen slechts door toeval en erosie konden ontstaan. In 1786 concludeerde Major Hayman Rooke, een toenmalig eminent archeoloog, dat ze het werk waren van “kunstenaars met grote mathematische kennis”. Dat moesten, dacht men, dus wel de druïden zijn geweest. In de 18e en 19e eeuw achtte men deze mythische groep verantwoordelijk voor elk onverklaarbaar natuurlijk fenomeen of oud monument. Vandaar ook dat veel van de rotsformaties bij Brimham naar hen zijn vernoemd. Zo kent men daar niet alleen the Druids-Coffin, - Idol, -Pulpit en -Cave maar ook nog the Druids Writingdesk. Deze platte tafelvormige rots staat op een kleine verhoging tussen berkenbomen en heide en kijkt tot aan de verre hoogten van Great Whernside uit over het landschap van Nidderdale. Hij staat daar zo statig, verwarmt door het licht van zowel de opgaande als de ondergaande zon, dat je inderdaad bijna zou denken dat iemand hem daar heeft neergezet.

 

Lees ook: Idol Rock.

Thomas Gooding en Doubting Tom

zondag, 23 juli 2017

thomas gooding 8-2016 0644In Norwich Cathedral, verticaal in de kerkmuur ingemetseld, bevindt zich een graf dat bekend staat als The Skeleton. Deze is van Thomas Gooding. Het verhaal gaat dat hij zich verticaal liet begraven zodat hij bij de wederopstanding als eerste naar de hemel zou kunnen. Ik acht het echter geloofwaardiger dat zijn steen tijdens een verbouwing een keer uit de vloer is gehaald en verplaatst. Zijn grafsteen heeft een poëtisch epitaaf, waardoor Thomas beroemd is geworden. Het grafschrift luidt als volgt:

 

 

All you that do this place pass bye

Remember death for you will dye.

As you are now even so was I

And as I am so shall you be.

Thomas Gooding here do staye

Wayting for God's judgement day.

 

Dit gedicht deed mij denken aan een gedicht uit Clive Barker’s Everville. Daar op pagina 468, leest de hoofdpersoon het volgende grafschrift:

 

What Thomas doubted, I believe:

That from Death's hand there is reprieve;

That I, laid here, will one day rise,

And smell the wind and meet the skies.

My hope is tender, though, and must

Be kept from harm by those that dust

Has blinded. So I pray: deliver me from

The faithless kin of Doubting Tom.

 

Lees ook: Vanitas.

Gierzwaluw (Apus apus)

vrijdag, 21 juli 2017

Gierzwaluw (Apus apus) 6-2017 1292Een gierzwaluw is net zo min een zwaluw als een nijlpaard een paard. Hij lijkt dan wel op een zwaluw met zijn lange slanke vleugels, maar behoort tot een geheel andere orde en is verwanter aan kolibries dan aan zwaluwen. Zwaluwen (Hirundinidae) hebben poten waarmee ze redelijk kunnen wandelen, de poten van de gierzwaluw (Apodidae: poten-ontberend) zijn kort en bevederd. Met zijn lange nagels kan hij zich nog net aan een muur vasthouden, wandelen zit er echter niet in. Maar dat hoeft hij ook niet, want gierzwaluwen zijn de vissen van de lucht, ze komen zelden aan de grond. Vaak raken ze pas voor het eerst, sinds ze uitvlogen, vaste grond als ze een nestje bouwen. Broeden is namelijk het enige dat ze niet in de lucht kunnen.

 

Deze razendsnelle vliegers zie je maar een paar maanden per jaar boven onze steden, maar dan domineren ze ook het luchtruim. Luid krijsend halen ze acrobatische toeren uit en eten ze ongelooflijke aantallen insecten, tot wel 20.000 per dag. Bij zonsondergang stijgen ze in grote groepen op en laten ze zich, terwijl ze slapen, op hoogtes van 1,5 tot zelfs 3 km, door de thermiek meevoeren. Gierzwaluwen horen in de lucht, geen enkele andere vogel is zo aangepast aan een vliegend leven. Eten, drinken, slapen en zelfs paren, alles doen ze in de vlucht.

 

Ze kunnen al vliegend enorme snelheden ontwikkelen en scheren soms met 120 tot 200 km per uur boven onze huizen. Dat maakt ze wel lastig om te fotograferen, want deze vogels zijn afgezien van hun witte kin, overwegend zwart. Op de meeste foto’s zie je dan ook weinig meer dan hun silhouet. De mooiste foto’s kun je tijdens zonsondergang maken, als de zon laag staat en het gele licht soms tegen de onderkant van hun vleugels reflecteert. Maar zelfs dan moet je veel geluk hebben, ze zijn meestal al voorbij voor je je camera omhoog hebt gebracht.